راهبردهای توسعه گردشگری بخش رودبار قصران، شهرستان شمیرانات با استفاده از تکنیک qspm

1- مقدمه توسعه گردشگری به عنوان مجموعه ای از فعالیت های اقتصادی تأثیر بسزایی در تقویت بنیان های اقتصادی جوامع دارد.توسعه این صنعت موجب تنوع درآمدها، کاهش ناهماهنگی در اقتصاد، تولید ارز و ایجاد اشتغال می گردد.کشور ایران از جنبه جاذبه های گردشگری، آثار باستانی و زیبایی های طبیعی با کشورهای پیشرفته در صنعت گردشگری برابری می کند. به گونه ای که از لحاظ جاذبه-های اکوتوریستی در میان 10 کشور برتر دنیا قرار دارد. حال آنکه این صنعت نقش بسیار ناچیزی در اقتصاد کشور ایران ایفا می کند. بخش رودبار قصران یکی از نواحی است که دارای قابلیت های زیادی برای توسعه گردشگری می باشد. رودبار قصران از لحاظ جایگاه جغرافیایی دارای ویژگی های منحصر به فردی (پتانسیل ها و استعدادهای طبیعی) می باشد. این پتانسیل ها و قابلیت های طبیعی می تواند شرایط را برای توسعه گردشگری فراهم نماید به گونه ای که می توان این منطقه را منطقه ای مستعد برای تبدیل شدن به یک بخش توریستی لحاظ نمود. حال آنکه به دلیل عدم برنامه ریزی و سیاست گذاری های صحیح، منابع طبیعی و قابلیت های گردشگری بی استفاده و بدون ارزش باقی مانده است. در این پژوهش سعی شده است که با مطالعه بخش رودبار قصران راهبردها برای توسعه گردشگری با بهره گیری از تکنیک ها و مدل های تصمیم گیری از جمله تکنیک (swot) و (qspm) ارائه گردد. 2- روش شناسی الگوی پژوهش کاربردی می باشد. بنابراین جزء تحقیقات هدفگراست. روش حاکم بر پژوهش نیز پیمایشی- توصیفی و بهره گیری از روش دلفی می باشد. برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای، روش مشاهده مستقیم و روش-های میدانی استفاده شده است. در نهایت برای دست یابی به اهداف و سوال های پژوهش تهیه، تدوین و تکمیل پرسشنامه در قالب طیف لیکرت صورت گرفت. جامعه آماری در این پژوهش به سه جامعه مسئولان، گردشگران و بومیان تقسیم شده است. نمونه گیری جامعه اول از بین مسئولان و کارشناسان می باشد که با توجه به تعداد کم مسئولان در سطح رودبار قصران برای اکثر آن ها (تعداد 20 پرسشنامه) تهیه گردید. جهت نمونه گیری از بین گردشگران برآوردی طی یک روز تعطیل در تابستان از میزان گردشگران ورودی به بخش رودبار قصران (طبق نظر مسئولین) که معادل با حدود 50000 نفر بوده صورت گرفت و سپس از میان آن ها تعداد 381 نفر به وسیله فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب گردید. روش نمونه گیری در این نوع از جامعه به صورت تصادفی ساده بوده است. در مورد بومیان نیز با توجه به این که ساکنان ثابت بخش رودبار قصران 17582 می باشد، تعداد 375 نفر به وسیله فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب گردید. روش نمونه گیری در این نوع جامعه خوشه ای می باشد. در این روش محدوده مورد پژوهش به خوشه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تقسیم شده و از هر خوشه 2 روستا یا شهر انتخاب و به صورت تصادفی ابزار در آنجا اجرا گردید. به منظور بررسی قابلیت ها و محدودیت های توسعه گردشگری رودبار قصران پنج بعد زیست محیطی شامل 18 گویه، کالبدی و زیر ساختی 11 گویه، اجتماعی – فرهنگی 12 گویه، اقتصادی 10 گویه و مدیریتی- نهادی 10 گویه در نظر گرفته شده است. برای ارائه راهبردها از چارچوبی سه مرحله ای شامل: الف: مرحله ورود اطلاعات که خود شامل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (ife) و عوامل خارجی (efe) می باشد استفاده شده و به منظور تعیین ضریب هر یک از عوامل و تصمیم گیری پیرامون عوامل راهبردی با اهمیت بالا و پایین از نظرات گروه دلفی استفاده شد، تا نتایج حاصل از ماتریس ها برای اخذ نمره نهایی به کار گرفته شود. ب: مرحله بعد که تطبیق می باشد اقدام به تشکیل ماتریس swot در قالب راهبردهایst ، wo، so ،wt نموده و در همین مرحله ماتریس داخلی و خارجی (ie) تدوین می گردد. ج: در مرحله سوم که تصمیم گیری می باشد با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی ارائه راهبردها برای بهبود عملکردی استخراج می گردد. 3- بحث در مرحله ورود اطلاعات برای ارایه راهبردها و پس از تجزیه و تحلیل ماتریس ارزیابی درونی و بیرونی، در میان عوامل درونی 1 sیعنی وجود جاذبه های طبیعی ویژه (آبشار، جنگلهای، رودخانه ها و دره های زیبا و گونه های متراکم گیاهی و جانوری) و 1w یعنی وجود دامنه های برف گیر در معرض سقوط بهمن و ریزش در اولویت اول قرار گرفتند. در میان عوامل بیرونی نیز 1 oیعنی وجود آب و هوای مناسب جهت توسعه فعالیت های گردشگری به عنوان مهم ترین عامل بیرونی شناخته شد. در مرحله دوم برای ارایه راهبردها با توجه به جمع امتیازهای نهایی ماتریس ارزیابی عوامل درونی و بیرونی که به ترتیب 75/2 و 73/2 بود نشان داد که وضعیت گردشگری بخش رودبار قصران در حالت متوسط قرار دارد. در این مرحله و با توجه به وضعیت گردشگری بخش رودبار قصران اولویت و اهمیت راهبردهای بازنگری و پس از آن راهبردهای تهاجمی/ رقابتی آشکار گردید. در مرحله سوم برای ارایه راهبردها با مقایسه جمع مجموع نمره های جذابیت هر یک از راهبردها آنها را بر مبنای اولویت به ترتیب از نمره جذابیت بالا به نمره جذابیت پایین و با توجه به یک بازه زمانی قابل تعریف، برای توسعه گردشگری اولویت بندی نموده و هر راهبردها را بایستی با توجه به تقدم اولویتشان به اجرا درآورد. در این مرحله، راهبرد 3so یعنی حفاظت، گسترش و توسعه جاذبه های طبیعت گردی به عنوان بستر اصلی گردشگری بخش رودبار قصران برای افزایش مدت اقامت گردشگران و 4so یعنی استفاده از قابلیت ها و پتانسیل های طبیعی، تاریخی و فرهنگی بخش رودبار قصران جهت ایجاد فرصت های جدید شغلی و افزایش سطح درآمد بومیان هر دو با مجموع امتیاز جذابیت نهایی 01/3 به عنوان مهم ترین راهبردها در اولویت اول قرار گرفتند. 4-نتیجه گیری برای ارایه راهبرد و راهبردهای مناسب باید به بررسی مسئله و سوالات پژوهش و شناخت ابعاد آن پرداخت. علاوه بر این بایستی به شناسایی عوامل خارجی (فرصت ها و تهدید ها) و عوامل داخلی (ضعف ها و قوت ها) و شناخت وضعیت گردشگری منطقه پرداخت. مجموعه این عوامل به همراه قابلیت های گردشگری بخش رودبار قصران و سیاست ها و امکانات خاص موجود می توانند در انتخاب راهبردهای توسعه گردشگری موثر واقع گردد. پس از بررسی ها و ارزیابی-های صورت گرفته از مرحله ورودی ارایه راهبردها، اهمیت بعد زیست محیطی و طبیعی در میان عوامل درونی و بیرونی نسبت به سایر ابعاد مشخص گردید. در مرحله تطبیق با توجه به میانگین مجموع امتیاز نهایی عوامل داخلی و میانگین مجموع امتیاز نهایی عوامل خارجی، نشان داد که موقعیت گردشگری در وضعیت متوسط قرار دارد. در مرحله سوم که مرحله تصمیم گیری می باشد با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی جذابیت نسبی راهبردها مشخص گردید. در پایان این مرحله نتیجه ای که حاصل گردید اهمیت راهبردهای بازنگری و رقابتی/ تهاجمی را برای توسعه گردشگری رودبار قصران نسبت به سایر راهبردها نشان داد. سایر راهبردها نیز در اولویت های دوم و سوم قرار گرفتند.